गीर गायी ची माहिती – Geer cow information Marathi
देशी गायीच्या यादीतील जादा दूध देणारी गाय म्ह्णून गीर गायीचा उल्लेख आर्वजून केला जातो.गुजरात राज्यातील गीर जंगलाच्या नावावरून या गायीला गीर म्हणून ओळखले जाते.
तथापि, गुजरातच्या वेगवेगळ्या भागात देसन, गुजराती, भोदाली, काठियावाडी, सोरठी व सुरती या नावानेदेखील गीर गाय ओळखली जाते.
सौराष्ट्र भागातील राजकोट, जुनागड, गीरसोमनाथ, भावनगर व अमरेली जिल्ह्यातही गीर गाय आढळून येते. कसदार आणि पौष्टिक दूध यामुळे गीर गायींच्या संगोपनाला पशुपालक तसेच शेतकरी बांधवांनी आता प्राधान्य दिले आहे.
बाजारात गीर गायीच्या दुधाला इतर गायींच्या दुधापेक्षा जादा दर मिळत असल्याने मीर गाय संगोपनाची व्याप्ती दिवसेंदिवस वाढू लागली आहे.
मजबूत बांधा आणि उंचपुऱ्या गीर गायी इतर गायींपेक्षा अधिक रुबाबदार दिसून येतात. या गायीच्या रंगात विविधता आढळून येते. लालतांबूस रंग जवळपास ६० टक्के जनावरांमध्ये आढळतो.
भावनगर व सुरेंद्रनमर भागात काही ठिकाणी राजकोट जिल्ह्यात लालतांबूस रंगासह पांढरे ठिपके असलेल्या गीर गायी आढळतात. सुरेंद्रनगर जिल्ह्याच्या काही भागात संपूर्ण पांढऱया रंगाची तसेच लालतांबूस रंगावर पांढऱ्या रंगाचे ठिपके असलेल्या गायी आढळून येतात. यामध्ये खोंडाचा/बैलांचा रंग हा थोडा ठळक आढळून येतो.
गीर गायीच्या रंगावरून स्थानिक नावे
- साधारण लालतांबूस व पांढरे ठिपके, पोटावर पांढरा रंग :गडकडी
- पांढर्‍या रंगावर लाल ठिपके किंवा पिवळसर लालतांबूस रंग :काबरी किंवा कबरी
- पिवळसर तांबूस रंग : माकडी
- ठळक तांबूस लाल रंग : गोरी
- लालतांबूस रंगासह पांढरी छटा : बगळी
- शिंगे ही खाली वळून पाठीमागे वक्र होत जातात व परत वरती जाऊन आतील बाजूस वळतात. लांबून अर्धचंद्रकार आकार दिसतो. गीरच्या बाबतीत शिंगाचा उगम हा डोक्याच्या खालील बाजूपासून सुरू होतो.
- आकारावरूनदेखील भजिया, मुठीया, भीलापट्टी, कुंढा या नावांनी गीर गाय ओळखली जाते. कान हे लोंबकळणारे व पानासारखे वळलेली असतात.
- कानाचा आतील भाग नेहमी समोरून दिसतो. देशातील सर्व गार्यीमध्ये गीर गायीचे कान हे जवळजवळ ३० सेंटिमीटरपर्यंत लांब असतात.
- कानाच्या शेवटी छोटा छेद असणे हे चांगल्या जातीचे लक्षण समजले जाते.
- गीर गायीचे डोके उलट्या भांड्याच्या आकारासारखे व कपाळ पुढे आलेले असते. चेहरा लांब व डोळे बदामासारखे असतात. पापण्यांमुळे डोळे अर्धवट मिटल्यासारखे दिसतात.
- डोळ्यातील जादा अंतर हा चांगला गुणधर्म समजला जातो. छाती मोठी व कातडी पातळ असते. कातडीवर घड्या असतात व खूप नाजूक आणि मुलायम त्क्चा असते.
- त्वचा तेळकटसुद्धा असते. त्यामुळे तापमान नियंत्रित होते. शेपटीचा गोंडा काळा व झुपकेदार असतो.काही गायींमध्ये पूर्ण जमिनीपर्यंत शेपूट असते. वशिंड हे ठळकपणे दिसते. कोणत्याही बाजूस न वळलेले वशिंड हे चांगल्या जातीचे [लक्षण आहे.
देशातील एकूण २१,२६,४२१ गीर जनावरांच्या संख्येपैकी महाराष्ट्रात १०७८४ गीर जनावरे आहेत. ब्राझील देशात या गीर गायीचे व्यवस्थित संगोपन व संकर करून गिरलैंडो नावाची जात विकसित केली आहे.
सद्यस्थितीत गुजरात राज्यातदेखील पशुपालकांनी संकर करताना काळजी न घेतल्यामुळे काही ठिकाणी कांकरेजबरोबर संकर होऊन मिश्र पैदास तयार झाली आहे. जी शिंगांच्या आकारावरून ओळखून येते.
काही ठिकाणी कृत्रिम रेतनाऐवजी नैसर्गिक संयोगामुळे गीर जातीच्या गार्यीच्या शुद्धतेत फरक जाणवू लागला आहे. त्यासाठी उच्च वंशावळीच्या गीर जातीच्या वळूपासून तयार केलेल्या वीर्यमात्रांचा वापर कृत्रिम रेतनाच्यामाध्यमातून पैदाशीसाठी करणे गरजेचे ठरणार आहे.
त्यातून अधिक उत्पादनश्वम व पैदासक्षम गीर गायींचे संवर्धन आणि निर्मिती करणे शक्‍य होईल. महाराष्ट्र व गुजरात राज्याच्या सीमावर्ती भागात गीर गार्यीचे संगोपन मोठ्या प्रमाणावर केले जाते.
अनेक ठिकाणी व्यावसायिक गीर गाय संवर्धन प्रकल्पांची उभारणी होत आहेत. गीर गार्यीच्या संवर्धनास चालना
देण्यासाठी महाराष्ट्र शासनाच्या पशुसंवर्धन विभागांतर्गत कार्य करणाऱ्या महाराष्ट्र पशुधन विकास मंडळ, अकोला (एमएलडीबी) या संस्थेमार्फत पैदासक्षम उच्च वंशावळीच्या गीर वळूंच्या रेतमात्रा उपलब्ध करून देण्यात येत आहेत.
विदेशी गायींच्या तुलनेत देशी गायीच्या दुधाची पौष्टिकता व निरामय आरोग्यासाठी आवश्यक असलेल्या पूरक घटकांचे जास्त प्रमाण लक्षात घेता देशी गार्यीच्या संवर्धनाची चळवळ आता व्यापक होऊ लागली आहे.
देशी गार्यीच्या संवर्धनाला स्थानिक स्तरावरील शेतकरी तसेच पशुपालकांनी प्राधान्य दिले आहे. देशी गायीच्या प्रजाती ह्या त्या त्या भागातील पशुपालकांनी आपल्या स्थानिक हवामान, वातावरण व गरज ओळखून त्या वाढवल्या आहेत.
त्यांचे संवर्धन केले आहे, हे निश्‍चित. देशी गोवंश संवर्धनाची चळवळ अशीच अव्याहत फोफावत राहिल्यास उच्च उत्पादनक्षम देशी गोवंशाच्या अनेक पिढ्या निर्माण होण्यास मदत होणार आहे
.
संदर्भ – शेतकरी मासिक